[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Ci, którzy zachowują się zgodniez nimi, to  my", ci, którzy inaczej, to  oni".Na tę funkcję dewiacji zwrócił uwagę Kai T.Erikson.Pisał: Społeczności wyznaczają swoje granice w tym sen sie, że ich członkowie oddają się specyficznemukręgowi aktywności i uważają każde zachowanie, które wykracza poza ten krąg, za niewłaściwe iniemoralne.[.] Dewiant jest jednostką, której działalność wykroczyła poza granice zakreślone przezgrupę, i kiedy społeczność nakazuje mu wytłumaczyć się z tego przewinienia, ustala tym samymcharakter i położenie swych granic" (za: Siemaszko 1993: 287)." Dewiacje wpływają na spójność grupy.Postrzegane jako zagrożenie, mobilizują i skłaniają dojednoczenia się w celu stawienia mu oporu." Dewiacje są wentylem bezpieczeństwa dla niezadowolenia społecznego.Jeśli przestrzeganiejakichś norm doskwiera ludziom, po prostu nie stosują się do nich, zamiast je zwalczać i zaburzaćporządek społeczny.174 Część druga.Człowiek w społeczeństwie" Wynika z tego następna funkcja dewiacji - jako z
ródła zmiany społecznej.To, co jest dzisiajzachowaniem dewiacyjnym, jutro może stać się zachowaniem poprawnym, usankcjonowanymspołecznie.4.Kontrola społeczna jako reakcja na dewiacjęUtożsamianie kontroli społecznej z mechanizmami kreującymi i podtrzymującymi porządekspołeczny było niejednokrotnie krytykowane.Oprócz merytorycznych, wysuwano również zarzut, żetakie określenie kontroli społecznej obejmuje zbyt szeroki zakres zjawisk, aby mogły stać się wyraz
nieokreślonym przedmiotem sensownych badań i dociekań teoretycznych.Obecnie przedstawiciele naukspołecznych, którzy podejmują problematykę badawczą z zakresu kontroli społecznej, rozumieją jąnajczęściej w sposób zawężony jako reagowanie na zachowania dewiacyjne (Black 1984: XI).Jak piszejeden z przedstawicieli tego kierunku zainteresowań,  to, co ludzie uważają za słuszne i niesłuszne, i corobią, kiedy zostaje pogwałcone ich poczucie sprawiedliwości, konstytuuje przedmiot badań nad kontroląspołeczną" (Horowitz 1990: 1).Takie węższe w stosunku do tradycyjnego w soqologii rozumienie kontroli społecznej pozwalapominąć rozległą i złożoną problematykę mechanizmów wytwarzania się w społeczeństwie ładuaksjonormatyw-nego jako podstawy kontroli społecznej.Skłania do koncentrowania uwagi na tym, co wposzczególnych rodzajach zbiorowości i rozmaitych sytuacjach społecznych robią ludzie, kiedy zostajepogwałcone ich poczucie sprawiedliwości.Przy takim podejściu do zjawiska kontroli społecznej przydatniejszy od podziału na kontrolęformalną i nieformalną okazuje się podział na kontrolę prawną, sprawowaną przez wyspecjalizowanyaparat państwowy, i kontrolę pozaprawną, obywającą się bez tego aparatu.Ta druga postać kontroli społecznej ze względu na swoją powszechność, a także ogromnezróżnicowanie, przyciąga szczególną uwagę socjologicznie i antropologicznie zorientowanych badaczy.Kontrola prawna bowiem to jedynie drobna część kontroli społecznej, której na co dzień podlegamy.Jakpisze jeden z badaczy tej problematyki,  wszelkie układy społeczne, czy to rodziny, czy organizacje, czyteż profesje, sąsiedztwa, związki przyjacielskie, czy też zgromadzenia obcych sobie ludzi, mają właściwesobie rodzaje kontroli społecznej.Obejmuje ona wszystko od upomnienia, po zabójstwo, stronienie iwykluczenie, plotkę, negocjaqe i różnego rodzaju interwencje trzeciej strony przybierające postaćmediami, psychoterapii czy wyrokowania" (Black 1990: VII-VIII).Wszystkie też zbiorowości muszą radzić sobie z konfliktami wśród swoich członków,powstającymi na tle oskarżeń o wyrządzenie krzywdy bądz
spowodowanie szkody i towarzyszących imżądań wyrównaniaRozdział VII.Kontrola społeczna 175krzywd i szkód.Muszą wytworzyć procedury postępowania w przypadku tego rodzaju konfliktów, ustalićreguły określające zakresy odpowiedzialności i określić zasady stosowania tych reguł.Tak rozumiana kontrola społeczna w swojej pozaprawnej postaci działa również w grupachprzestępczych i całym kryminalnym podziemiu.Przy takim wyznaczeniu zakresu zjawisk kontroli społecznej istotnym problemem badawczym jestjej zróżnicowanie zarówno w zależności od rodzaju zbiorowości, jak i społecznego w niej usytuowaniakontrolowanych i kontrolujących.Jak łatwo zauważyć, ci, którzy zajmują w zbiorowości wyższe pozycjespołeczne, mają łatwy dostęp do środków kontroli w stosunku do podporządkowanych im osób.Jednakżenie jest tak, aby ci, którzy zajmują pozycje podporządkowane, nie mieli żadnych możliwości dochodzeniaswoich krzywd i wywierania nacisków na tych, którzy mają nad nimi władzę.Wystarczy wspomnieć otakich środkach jak strajk czy sabotowanie nakazów (Baumgartner 1984).W literaturze poświęconej różnym postaciom tak rozumianej kontroli społecznej wyróżniane sąrozmaite jej formy i style.Formy kontroli.Są dwie podstawowe formy kontroli.Jedną jest kontrola na zasadziesamopomocy, kiedy to osoba pokrzywdzona sama karze krzywdziciela bądz
osobiście dochodzizadośćuczynienia i naprawienia swoich krzywd.Oczywiście, może korzystać z pomocy innych, aleniezależnie od tego, jak wiele osób uwikłanych byłoby w spór po tej lub innej stronie, cała rzeczrozgrywa się wyłącznie między dwiema stronami.Drugą formą kontroli jest kontrola, w której zaangażowane są trzy strony, przy czym trzecia stronajest pośrednikiem, który rozsądza sprawę i rozstrzyga konflikt.Kontrola prawna z natury rzeczy występuje zawsze w formie drugiej, podczas kiedy kontrolapozaprawna może występować w każdej z nich.Zmiany zachodzące w nowoczesnych społeczeństwach przemysłowych wpływają na przemianyform kontroli społecznej.Rosnący indywidualizm ma dwa różne skutki.Jednym jest to, że osłabienienieformalnych powiązań międzyludzkich skłania do coraz częstszego odwoływania się dowyspecjalizowanego aparatu państwowego przy rozstrzyganiu różnego rodzaju sporów, a tym samym dotrzeciej strony.Drugim, zgoła przeciwnym skutkiem jest to, że w warunkach panujących wspołeczeństwach nowoczesnych łatwiej jest machnąć na wszystko ręką i wycofać się ze sporu, niż dążyćdo jego rozstrzygnięcia (Horowitz 1990: 249).Style kontroli.Egzekwowanie kontroli społecznej może mieć różne cele.Celem może być ukaraniesprawcy występku, zadośćuczynienie ofierze, pogodzenie krzywdziciela i ofiary bądz
też zapobieżeniedalszym tego rodzaju występkom [ Pobierz całość w formacie PDF ]