[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Nawet po tym jak sam wyniósł się do godności cesarzaNapoleona III, przeprowadzając wojskowy zamach stanu w grudniu1851 roku, pozwolił wszystkim mę\
czyznom wziąć udział w wyborachdo marionetkowego parlamentu.Wbrew liberalnym preferencjom dlaograniczonego, wykształconego elektoratu, cesarz stał się pionieremw wykorzystywaniu prostych sloganów i symboli w wygrywaniu po-parcia biedoty i słabo wykształconych63.Podobnie w nowym cesarstwie niemieckim, które zbudował w roku1871, Bismarck manipulował prawem wyborczym w walce z liberałami.Absurdem byłoby jednak nazywać tych zwolenników autorytaryzmu faszystami"64, byli jednak pionierami na terenie opanowanym póz
niejprzez faszyzm.Manipulując raczej masowym elektoratem, a nie po-zbawiając go prawa głosu, rozstali się zarówno z konserwatystami, jaki liberałami, a tak\
e z uprawianą przez nich polityką, w formie uczo-nych dyskusji prowadzonych wśród notabli wybranych przez uległychobywateli do rządzenia w ich imieniu.Inaczej ni\
konserwatyści i rozwa\
ni liberałowie, faszyści nigdy niechcieli trzymać mas z dala od polityki.Pragnęli je zwerbować, zdyscy-plinować i pobudzić.W ka\
dym razie do końca pierwszej wojny świato-wej nie było mo\
liwości powrotu do ograniczonego prawa wyborczego.Młodzi mę\
czyz
ni niemal wszędzie wzywani byli do poświęcania \
yciadla swego kraju, trudno więc byłoby komukolwiek odmówić im pełnipraw obywatelskich.Tak\
e kobiety, których role społeczne i gospo-darcze uległy powa\
nemu zwiększeniu w wyniku działań wojennych,w niektórych krajach północnej Europy otrzymały prawa wyborcze(chocia\
nie we Francji, Włoszech, Hiszpanii czy Szwajcarii).Faszyści,szukając sposobu na odbudowanie patriarchatu w rodzinie i miejscupracy, woleli raczej mobilizować przychylne im kobiety, ni\
pozbawiaćje praw wyborczych, przynajmniej do momentu, kiedy w ogóle moglizlikwidować wybory65.Europejska kultura polityczna tak\
e musiała się zmienić, zanim fa-szyzm stał się mo\
liwy.Prawica musiała sobie uświadomić, \
e nie mo\
edalej unikać polityki masowej.Taka przemiana stawała się łatwiejszaprzez grawitację coraz większej liczby obywateli klasy średniej ku sze-regom konserwatywnym, w chwili kiedy ich ograniczone \
ądania po-54Tworzenie ruchów faszystowskichlityczne zostały zrealizowane, a zagro\
enia nowymi \
ądaniami socja-listów nabierały coraz wyraz
niejszego kształtu.W roku 1917 (jeśli niewcześniej) rewolucyjne plany stały się dostateczną przyczyną nagłegoodstąpienia sporej części klasy średniej od skłonności ich demokra-tycznych przodków z roku 1848.Konserwatyści mogli zacząć marzyć0 zdobyciu większości w wyborach.Demokratyczna i socjalistyczna lewica, zjednoczona ju\
w roku 1848,musiała się podzielić, zanim faszyzm stał się mo\
liwy.Lewica musiałatak\
e utracić swoją rolę ostatniej deski ratunku dla wszystkich zwolen-ników zmian  marzycieli i zagniewanych tak w łonie klasy średniej,jak i w szeregach klasy robotniczej.Faszyzm wydaje się więc niewy-obra\
alny bez dojrzałej i ekspansywnej lewicy.Faszyści mogli odnalez
ćmiejsce dla siebie jedynie po tym, jak socjalizm stał się dostateczniepotę\
ny, aby w jakimś stopniu sięgnąć po władzę i następnie rozcza-rować część tradycyjnej klienteli robotniczej i intelektualnej.Tak więcjeśli chodzi o wyznaczenie granic czasowych, wiemy, \
e faszyzm mógłzaistnieć nie tylko po nieodwracalnym ustanowieniu polityki maso-wej, ale w istocie na dalszym etapie, gdy socjaliści zaczęli uczestniczyćw sprawowaniu władzy  i skompromitowali się.Ten próg został przekroczony we wrześniu 1899 roku, kiedy w bur-\
uazyjnym gabinecie zaakceptowano pierwszego socjalistę, aby wspo-mógł francuską demokrację zaatakowaną podczas afery Dreyfusa,przez co został zaatakowany przez niektórych moralnych purystówze swojego ruchu66.W roku 1914 część tradycyjnych zwolenników le-wicy poczuła się rozczarowana tym, co postrzegali jako kompromisyumiarkowanych socjalistów w parlamencie.Po wojnie, rozglądając sięza czymś mniej kompromisowym i rewolucyjnym, przeszli na stronębolszewizmu, albo, jak ju\
widzieliśmy, przez nacjonalistyczny syndy-kalizm na stronę faszyzmu.Oczywiście po roku 1917 lewica nie zbierała się ju\
w sobie i nie cze-kała na właściwą chwilę, jak to było przed 1914.Groziła raczej prze-marszem przez cały świat na czele rewolucji bolszewickiej, której jak sięzdawało, nic się nie oprze [ Pobierz całość w formacie PDF ]