[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Przez kulturę rozumiem, z jednej strony, mniej niż nakazywałaby to definicjaantropologiczna, traktująca ją jako artefakt i wzorzec życia grupy, a z drugiej -więcej niż wynikałoby to z koncepcji Matthewa Arnolda, dla którego jest onaosiąganiem doskonałości przez jednostkę.W ślad za Ernstem Cassiferem przezkulturę rozumiem cały obszar form symbolicznych, a w kontekście wywodówtej książki - węższy obszar symbolizmu ekspresyjnego.Składają się nań tewysiłki w malarstwie, poezji, powieści czy też w religijnych formach litanii,liturgii bądź rytuału, które usiłują odnaleźć i wyrazić (w formie określonej przezwyobraźnię) sens ludzkiego istnienia [Pomijam tu aspekty poznawcze —filozofię i naukę, które z pewnością, należą do obszaru kultury - nie szkicujębowiem kompletnej socjologicznej teorii kultury.O tych i o innych związanychz tym kwestiach mówię we wspomnianym wyżej eseju].Modalności kulturywywodzą się z sytuacji egzystencjalnych, z jakimi - z natury swej świadomości -niezależnie od epoki ma do czynienia każda istota ludzka.Dotyczą tego, jak sięspotyka śmierć, natury tragedii i bohaterstwa, definicji lojalności i obowiązku,zbawienia duszy, sensumiłości i poświęcenia, rozumienia współczucia, napięciamiędzy tym, co zwierzęce i ludzkie w naturze człowieka, między instynktem ajego ograniczeniami.Historycznie zatem kultura była zawsze sprzęgnięta zreligią.Świadczy to, iż istnieją różne „rytmy" zmiany społecznej i że nie ma prostych,ściśle określonych stosunków między wymienionymi trzema obszarami[Zachodzi bardziej skomplikowane pytanie: czy natura ludzka zmienia się wrezultacie przemian sposobu produkcji lub innych historycznych okoliczności,czy też jest niezmienna? Jeśli się nie zmienia, to jak można mówić o wzroście„świadomości"? A jeśli zmienia się, to jak rozumiemy przeszłość? O kwestiachtych traktuje mój esej.].Zmiany w sferze techniczno-ekonomicznej mającharakter liniowy, zasady użyteczności i wydajności dostarczają bowiemwyraźnych reguł innowacji, przemieszczeń i zastępowania.Skuteczniejsza,bardziej wydajna maszyna czy technologia wypiera mniej wydajną.Jest to jednoze znaczeń terminu „postęp".W kulturze mamy jednak zawsze do czynienia zńcorso, z nawrotami do dręczących pytań egzystencjalnych.Choć odpowiedzimogą ulegać zmianie, formy, jakie przyjmują, zależą od innych zmian wspołeczeństwie.Odpowiedzi mogą się z czasem zmieniać lub przybierać innąformę estetyczną.Nie ma jednak jednoznacznej „zasady" zmian.Boulez niezastępuje Bacha.Nowy utwór muzyczny, obraz czy poemat stają się elementempo-szerzonego dorobku ludzkości, stałego repertuaru, z którego jednostki mogąwybierać raz to, raz owo, by kształtować swe doświadczenia estetyczne.W sensie pojęciowym można wskazać rozbieżne, organizacyjne zasadyzmiany.W strukturze społecznej, zwłaszcza w dziedzinie techniczno-ekonomicznej, zmiany przebiegają w sposób, który pierwszy określił Durkheim.-Poszerzenie sfery społecznej prowadzi do wzmożenia interakcji, to zaś dospecjalizacji, stosunków komplementarnych i do strukturalnego zróżnicowania.Najbardziej oczywistym modelem jest przedsiębiorstwo, w którym specjalizacjai strukturalne zróżnicowanie wynikają ze zmian jego wielkości.W kulturzejednak wzrost interakcji, będący rezultatem upadku barier między różnymispołecznościami czy kulturami parafialnymi, wiedzie do synkretyzmu - dopomieszania bogów, jak za czasów Konstantyna, czy też do melanżu artefaktówkultury w sztuce nowoczesnej (a nawet w salonach rodzin wolnych zawodów zklasy średniej).Synkretyzm to zmieszanie stylów w sztuce nowoczesnej - naprzykład afrykańskich masek i japońskich drukowanych tkanin z własnymsposobem przedstawiania percepcji przestrzennej - albo zmieszanie wnowoczesnej świadomości medytacyjnej wschodnich i zachodnich religii,oderwanych od swych korzeni historycznych.Kulturze współczesnej właściwa jest niezwykła swoboda w przeszukiwaniuświatowego lamusa i wyciągania zeń każdego stylu, na który natrafi.Swobodata wynika stąd, iż osiową zasadą nowoczesnej kultury jest ekspresja iprzekształcanie własnego ,,ja" w celu samorealizacji.Poszukiwanie to zakładanieistnienie żadnych ograniczeń czy granic doświadczenia.Wszystko jestmożliwe, wszystko podlega eksploracji, nic nie jest zakazane.W tym właśnie układzie wyróżnić można strukturalne napięcia wspołeczeństwie: czy to między strukturą społeczną (przede wszystkimtechniczno-gospodarczą, która ma charakter biurokratyczny i hierarchiczny) apolityką opartą formalnie na zasadzie równej partycypacji; czy to międzystrukturą społeczną zorganizowaną zasadniczo w kategoriach ról i specjalizacji akulturą zainteresowaną rozwojem i realizacją osobowości, „całego" człowieka.W sprzecznościach tych tkwią ukryte źródła wielu konfliktów, znajdująceideologiczny wyraz w tezach o alienacji, depersonalizacji, w atakach naautorytety itp.Te konfliktowe stosunki pozwalają dostrzec rozłącznośćobszarów.Koncepcja rozbieżności obszarów stanowi podstawę mego ogólnegoteoretycznego podejścia do analizy nowoczesnego społeczeństwa.Celowebędzie zatem zdefiniowanie w tym miejscu swoistych terminów, służącychwyróżnieniu systemów społeczno-technicznych, społeczno-ekonomicznych ispołeczno-politycznych.Industrializm polega na zastosowaniu energii i maszyn do masowej produkcjitowarów.Zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i Związku Radzieckim -jakkolwiek różnią się one pod innymi względami - mamy do czynienia zespołeczeństwami technicznymi i przemysłowymi [ Pobierz całość w formacie PDF ]