[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Majewski Bocian w mowie i pojęciach ludu naszego, Warszawa 1891; tenże Kukułka w mowie, pieśni i poję-ciach ludu naszego, „Wisła” T.XII: 1898; tenże Sowa w mowie i pojęciach ludu naszego, „Wisła” T.XIII: 1899;tenże Rodzina kruków w mowie, pojęciach i praktykach ludu polskiego, „Wisła” T.XIV: 1900.561 Kolberg Chełmskie, t.II, s.179; W.Szuchiewicz Huculszczyzna, Lwów 1900, t.IV, s.338.562 S.Ciszewski Lud rolniczo-górniczy z okolic Sławkowa w powiecie olkuskim, „ZWdAK” T.XI: 1887, s.43.563 Kolberg W.X.Poznańskie, t.VII, s.60; Pietkiewicz op.cit., s.58; Szuchiewicz op.cit., t.IV, s.338; Świętek Lud nadrabski., s.587.564 Kolberg Lubelskie, t.II, s.142; Mazowsze, t.VII, s.352-353 Pietkiewicz op.cit., s.58; Szuchiewicz op.cit., t.IV, s.339; Moszyński Kultura ludowa, t.II, cz.1, s.543.565 Tenże Lubelskie, t.II, s.142.566 Szuchiewicz op.cit., t.IV, s.338.567 Kolberg Kieleckie, t.II, s.203; Pietkiewicz op.cit., s.25, 58; I.Kopernicki Przyczynek do etnografii ludu ruskiego na Wołyniu (z materyjałów zebranych przez p.Zofiję Rokossowską we wsi Jurkowszczyźnie w pow.Zwiahel-skim) „ZWdAK” T.XI: 1887, s.219; S.Udziela Materyjały etnograficzne zebrane z miasta Ropczyc i okolicy (cz.II) „ZWdAK” T.X: 1896, s.101.568 Kolberg Kieleckie, t.II, s.203.569 Tenże Lubelskie, t.II, s.143.570 Tenże Lubelskie, t.II, s.143; Tarnowskie-Rzeszowskie, s.289-290.571 Tenże Kieleckie, t.II, s.205.572 Tenże Lubelskie, t.II, s.143.573 Biegeleisen Lecznictwo., s.118; Ciszewski Lud rolniczo-górniczy., s.45; Kolberg Kieleckie, t.II, s.205; K.Moszyński Polesie Wschodnie – materyjały etnograficzne z wschodniej części byłego powiatu mozyrskiego orazpowiatu rzeczyckiego, Warszawa 1928, s.165.574 BT Szur (woj, zamojskie) 1976.575 BT Kaliszany (woj.lubelskie) 1977.576 BT Adamów (woj.zamojskie) 1976.577 Kolberg Lubelskie, t.II, s.144; Mazowsze, t.VII, s.354; Białoruś-Polesie, s.437; Pietkiewicz op.cit., s.61, 193; Świątek Lud nadrabski., s.589.578 Ciszewski Lud rolniczo-górniczy., s.45; Kolberg Lubelskie, t.II, s.144; Mazowsze, t.VII, s.354.864 Sowa jest ptakiem wieszczym;5795 Sowa umie latać tylko nisko, przy ziemi.580Jak widać, wyobrażenia te zaprzeczają wprawdzie elementarnej wiedzy ornitologicznej; zdrugiej jednak strony realizują konsekwentnie matrycę „Tablic Mendelejewa”.Szczególnie do-bitnie można to stwierdzić na przykładzie opozycji: skowronek–sowa:skowronek 2, 3, 4 – skowronek 6, 7 – skowronek 5 – skowronek 1Bóg – jasność – życie – góraDiabeł – ciemność – śmierć – dółsowa 2 – sowa 1 – sowa 3, 4 – sowa 5.Nieco bardziej skomplikowana jest morfologia wierzeń związanych z kukułką.Wprawdzieokreślenia 6 i 7 wydają się wiązać ją z atrybutami szeregu sowy; przeważają jednak zdecydowa-nie elementy nadające kukułce charakter wyraźnie mediacyjny.I tak jest ona usytuowana wswoistym – międzygatunkowym – stanie przejścia (1, 3, 4), odbywa dziwaczny poród-nieporód(2), wreszcie związana jest ze złodziejstwem (5), a więc działaniem – jak wykazał m.in.JerzySławomir Wasilewski – na wskroś mediacyjnym:Kradzież stanowi procedurę mediacyjną w obrębie opozycji swój–obcy, a jednocześnie – jako dokonywana in-tencjonalnie, lecz skrycie – także w obrębie opozycji świadomość–nieświadomość.Rzecz skradziona zachowujewłasności „tamtej” strony, skoro została uzyskana bez jej wiedzy, bez zrzeczenia się praw do niej – a zarazem jestfaktycznie już po „tej” stronie.W przykłady potwierdzające obfituje magia: rekwizyt magiczny pochodzący od ob-cych ma moc większą, jeżeli pozyskany został skrycie, bez wiedzy posiadaczy, przez kradzież.[.] Mitologie ple-mienne obfitują w relacje z czynów herosów-oszustów i złodziei, tzw.triksterów, którzy dokonują oszukańczychzamian i manipulacji nie tylko między niebem a ziemią, życiem a śmiercią, lecz także na innych poziomach i w in-nych kodach: między jadalnym a niejadalnym [mięso kukułki po każdym kolejnym przekształceniu staje się na po-wrót jadalne – przyp.LS], sytością a głodem, kobietą a mężczyzną itd.Najlepiej bodaj znaną postacią tego gatunkujest Kruk, analizowany na materiale indiańskim przez Claude Lévi-Straussa, na północno-syberyjskim przez Elea-zara Mieletyńskiego.W naszym folklorze podobną rolę odgrywa chłop oszukujący diabła, a z rzadka – nawet i PanaBoga.581Podobną rolę odgrywa też podrzucająca jajka kukułka.Zostawmy jednak na boku kukułczeproblemy.Oto nasuwa się bowiem pytanie znacznie bardziej generalne Czy nie ma przypadkiemsprzeczności między rozbudowaniem i wielostronnością baśniowych wątków dotyczących np.poszczególnych ptaków a powszechną ignorancją ich rzeczywistych cech? Otóż nie, sprzecz-ność taka nie zachodzi! Zasada n i e p o z n a w a n i a (w sensie empirycznym, a pytania JackaOlędzkiego stawiane Kurpion w sposób dla nich jednoznaczny tyczyły się empirii) nie wykluczabowiem zasady u m i e j s c a w i a n i a zjawiska w założonym, logicznym porządku świata,przy czym dotyczące tego zjawiska wątki uwydatniać mają owo umiejscowienie i wynikającezeń konsekwencje, nie zaś przyczyniać się do obiektywnego poznania zjawiska.Dodajmy też, żetakie a nie inne umiejscowienie zjawiska w systemie spowodowane być może przez różnorakieprzypadkowe asocjacje (w przypadku ptaków np.: kolory opierzenia, głos, brzmienie nazwy,ubarwienie skorupek jaj, kształt gniazda itd.) [ Pobierz całość w formacie PDF ]